کارتاژ Carthage کلان شهر فنیقی ها در تونس

کارتاژ، کلان شهری باستانی در تونس امروزی، قلب تپنده تمدن فنیقی ها بود که به دلیل موقعیت استراتژیک و قدرت تجاری بی نظیرش، نقش محوری در تاریخ مدیترانه ایفا کرد. این شهر که زمانی یک امپراتوری قدرتمند را بر فراز دریاهای مدیترانه رهبری می کرد، امروزه با ویرانه های باشکوهش، گواهی بر عظمت و سقوط یکی از مهم ترین تمدن های جهان باستان است و میراثی غنی از تاریخ، فرهنگ و مبارزات طاقت فرسا را به نمایش می گذارد.

شهر کارتاژ در شمال آفریقا، در امتداد خلیج تونس کنونی قرار داشت و نه تنها یک مرکز تجاری کلیدی، بلکه نقطه تلاقی فرهنگ ها و مسیرهای دریایی مهمی بود. تاریخ پرفرازونشیب آن، از بنیان گذاری افسانه ای توسط ملکه دیدو گرفته تا درگیری های حماسی با جمهوری روم در جنگ های پونیک و بازسازی های پیاپی تحت حکومت های مختلف، آن را به یکی از جذاب ترین موضوعات مطالعات باستان شناسی و تاریخی تبدیل کرده است. اهمیت کارتاژ در شکل گیری تاریخ مدیترانه و رقابت های قدرت باستانی بی بدیل است؛ این شهر نمادی از شکوه، مقاومت و سرانجام ویرانی است که همواره در یادها زنده می ماند. سفر در زمان و کاوش در لایه های تاریخی این شهر باستانی، درک عمیق تری از چگونگی شکل گیری جهان امروز به ما می بخشد و عظمت یک تمدن فراموش شده را دوباره به تصویر می کشد.

۱. ریشه ها و شکوفایی: تولد شهر جدید فنیقی

کارتاژ، که نام فنیقی آن «قرت حدشت» (Kart-hadasht) به معنای «شهر جدید» است، ریشه های خود را در تمدن باستانی فنیقیه دارد. فنیقی ها، دریانوردان و بازرگانان ماهر شرق مدیترانه، شبکه ای وسیع از مستعمرات و ایستگاه های تجاری را در سراسر سواحل مدیترانه گسترش دادند. کارتاژ یکی از برجسته ترین و موفق ترین این مستعمرات بود که در سده نهم پیش از میلاد، توسط مهاجرانی از شهر صور (واقع در لبنان امروزی) بنیان گذاری شد. انتخاب موقعیت جغرافیایی این شهر، نشان از هوش و درایت فنیقی ها در توسعه بازرگانی و قدرت دریایی داشت.

۱.۱. افسانه ملکه دیدو و بنیان گذاری هوشمندانه

افسانه بنیان گذاری کارتاژ با داستان غم انگیز و هوشمندانه ملکه دیدو (الیسا یا الیسار) گره خورده است. بر اساس روایت ها، دیدو خواهر پادشاه صور بود که پس از کشته شدن شوهرش توسط برادرش، به همراه جمعی از پیروان وفادار، صور را ترک کرد تا سرنوشت جدیدی را آغاز کند. او پس از سفری طولانی، به سواحل شمالی آفریقا رسید و در آنجا از فرمانروای محلی، زمین برای احداث شهری جدید درخواست کرد. فرمانروا به تمسخر پیشنهاد داد که تنها به اندازه یک پوست گاو به او زمین می دهد. دیدو با هوشمندی بی نظیری، پوست گاو را به نوارهای بسیار باریک و بلند تقسیم کرد و با اتصال این نوارها به یکدیگر، منطقه ای وسیع را در تپه بیرسا (Byrsa) در بر گرفت و بدین ترتیب، شالوده شهر کارتاژ یا «شهر جدید» را بنا نهاد. این افسانه نه تنها به ریشه های فنیقی شهر اشاره دارد، بلکه نمادی از نبوغ، مقاومت و اراده کارتاژی ها در مواجهه با چالش ها است.

۱.۲. معماری و شهرسازی خیره کننده

موقعیت استراتژیک کارتاژ، در دماغه ای مشرف به دریا و با دسترسی آسان به مسیرهای تجاری دریای مدیترانه، نقش کلیدی در شکوفایی آن ایفا کرد. این شهر بر مسیرهای دریایی میان شرق و غرب مدیترانه تسلط کامل داشت و این مزیت جغرافیایی، قدرت و نفوذ عظیمی برای آن به ارمغان آورد. معماری و شهرسازی کارتاژ در دوران پونیک، نمونه ای برجسته از برنامه ریزی شهری پیشرفته و مهندسی دقیق بود.

بنادر بی نظیر: نبض تجارت و نیروی دریایی

یکی از شگفت انگیزترین جنبه های معماری کارتاژ، سیستم بندری آن بود. این شهر دارای دو بندر بزرگ و مصنوعی بود که یکی برای اهداف تجاری و دیگری برای نگهداری نیروی دریایی قدرتمند آن استفاده می شد. بندر نظامی، معروف به «کوثون» (Cothon)، به شکل دایره ای بود و می توانست بیش از 220 کشتی جنگی را در خود جای دهد. در مرکز این بندر، یک جزیره مصنوعی قرار داشت که برج دیدبانی فرماندهی را در خود جای داده بود و از آنجا بر تمامی فعالیت های بندری و دریایی نظارت می شد. این بنادر، با ستون های درخشان و تزیینات یونانی، نه تنها از نظر عملیاتی بی نظیر بودند، بلکه نمادی از ثروت و قدرت کارتاژ محسوب می شدند. نیروی دریایی تجاری و نظامی کارتاژ، با حفاظت از مسیرهای بازرگانی و ثروت شهر، نقش حیاتی در حفظ و گسترش امپراتوری ایفا می کرد.

دیوارهای عظیم: دژ نفوذناپذیر

کارتاژ توسط دیوارهایی عظیم و باشکوه به طول تقریبی 37 کیلومتر (23 مایل) محافظت می شد که از بسیاری از شهرهای هم عصر خود بزرگتر بود. بخش عمده این دیوارها در امتداد ساحل قرار داشت و به دلیل تسلط بی بدیل کارتاژی ها بر دریا، کمتر نیاز به استحکامات سنگین داشت. اما در بخش غربی، جایی که شهر به خشکی متصل می شد، دیوارهایی به طول 4 تا 4.8 کیلومتر با ضخامت نزدیک به 10 متر ساخته شده بودند که تقریباً نفوذناپذیر محسوب می شدند و هرگز در طول تاریخ فتح نشدند. این استحکامات، نشان از اهمیت دفاعی و توان مهندسی کارتاژی ها داشت.

طرح شهری پونیک: خانه های چند طبقه و ارگ بیرسا

طرح شهری کارتاژ در دوران پونیک نیز بسیار پیشرفته بود. شهر به محله های مسکونی تقسیم شده بود که برخی از آن ها، مانند ارگ بیرسا (Byrsa) که بر فراز تپه ای قرار داشت، دارای خانه های چند طبقه بودند. بیرسا نه تنها مرکز فرهنگی و مذهبی شهر بود، بلکه به عنوان یک ارگ نظامی، آخرین نقطه مقاومت در برابر مهاجمان محسوب می شد. میدان عمومی (آگورا)، معابد، بازارها و نکروپولیس (گورستان وسیع) از دیگر بخش های مهم این شهر بودند. خیابان های مستقیم با عرض حدود 6 متر، دارای پله های سنگی برای جبران شیب تپه و سیستم زهکشی پیشرفته ای بودند که آب را به داخل خاک شنی هدایت می کردند. این برنامه ریزی دقیق، نشان از یک جامعه سازمان یافته با اراده سیاسی قوی داشت.

۲. نبض تمدن کارتاژ: جامعه، اقتصاد و فرهنگ یک قدرت بزرگ

تمدن کارتاژ نه تنها از نظر نظامی و شهرسازی بی نظیر بود، بلکه در زمینه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز به اوج شکوفایی رسیده بود. این شهر یک سیستم پیچیده از تجارت، کشاورزی و ساختار سیاسی را توسعه داده بود که آن را به یکی از قدرتمندترین دولت شهرهای مدیترانه باستان تبدیل کرده بود.

۲.۱. ماشین تجارت مدیترانه

کارتاژ به معنای واقعی کلمه، ماشین تجارت مدیترانه بود. گستره امپراتوری آن، از سواحل اسپانیا و سیسیل تا ساردینیا و بخش هایی از فرانسه، نشان دهنده نفوذ وسیع تجاری و نظامی این شهر بود. بازرگانان کارتاژی با مهارت و بی باکی، شبکه ای گسترده از مسیرهای تجاری را در سراسر مدیترانه ایجاد کرده بودند. این مسیرها نه تنها ثروت عظیمی برای شهر به ارمغان می آورد، بلکه تبادل فرهنگی و تکنولوژیکی را نیز تسهیل می کرد.

محصولات بازرگانی و صنایع دستی

کالاهای صادراتی و وارداتی کارتاژ بسیار متنوع بودند. این شهر به دلیل تولید روغن زیتون، شراب، غلات، و پارچه های گران بها رنگ شده با ارغوان (که از صدف های مورکس به دست می آمد و دیبا نام داشت) شهرت داشت. علاوه بر این، فلزات گران بها، سفال، شیشه گری، زرگری و آهنگری از دیگر صنایع دستی پررونق در کارتاژ بودند که محصولات آنها در بازارهای مدیترانه بسیار مورد تقاضا بود. کارگاه های هنرمندان کارتاژی، از جمله پیکرتراشان سارکوفاگ ها، به اوج شکوفایی رسید و حکاکی برنز و سنگ کاری به بالاترین حد خود دست یافت. کشتی های تجاری کارتاژ هر روزه در بندرهای سراسر مدیترانه فعالیت می کردند و نیروی دریایی قدرتمند آن ها، امنیت و حفاظت از این فعالیت ها را تضمین می نمود.

تولیدات صنعتی کارتاژ در دوران اوج خود به حدی بود که در جنگ پونیک سوم، این شهر قادر بود روزانه ۱۴۰ سپر، ۳۰۰ شمشیر، ۵۰۰ نیزه و ۱۰۰۰ پرتابه برای کاتاپولت ها تولید کند و در دو ماه ۱۲۰ کشتی جنگی بسازد، که نشان از توان بالای صنعتی و سازماندهی بی نظیر آن داشت.

۲.۲. کشاورزی پیشرفته و مدیریت زمین

علاوه بر تجارت، کشاورزی نیز ستون فقرات اقتصاد کارتاژ را تشکیل می داد. زمین های حاصلخیز اطراف شهر، معروف به «خورا» (Chora)، با استفاده از روش های نوین کشاورزی (بر اساس نظریات ماگو، یک ژنرال بازنشسته و نویسنده 28 جلدی کشاورزی)، به طور کارآمدی مدیریت می شدند. این روش ها شامل پیوند زدن درختان میوه، کشت انواع درختان زیتون، تاکستان ها، و پرورش دام بود. ماگو، اهمیت مدیریت دقیق زمین و رفتار مناسب با کارگران مزرعه و بردگان را گوشزد می کرد تا حداکثر بازدهی از اراضی به دست آید. این رویکرد پیشرفته به کشاورزی، کارتاژ را به انبار غله مدیترانه تبدیل کرده بود و محصولات آن، از جمله روغن زیتون و شراب، در تجارت دریایی جایگاه ویژه ای داشتند.

۲.۳. ساختار سیاسی: ترکیبی از قدرت ها

ساختار سیاسی کارتاژ یک سیستم پیچیده و ترکیبی از عناصر مونارشی، آریستوکراسی و دموکراسی بود که آریستوتل آن را دولت عالی توصیف کرده است. این ساختار تضمین کننده ثبات نسبی و جلوگیری از ظهور حاکمیت های خودکامه بود.

سوفیت ها و شورای بزرگان

در رأس این ساختار، دو مقام ارشد انتخابی به نام «سوفیت ها» (Suffets) قرار داشتند که وظایفی مشابه کنسول های روم را بر عهده داشتند و برای یک دوره یک ساله انتخاب می شدند. قدرت نظامی در دست ژنرال های منتخب بود و نه سوفیت ها. شورای بزرگان، متشکل از اشراف و تجار ثروتمند که اغلب مادام العمر بودند، نفوذ زیادی در تصمیم گیری ها داشت. این شورا از چند صد عضو تشکیل شده بود و به عنوان مشاور سوفیت ها عمل می کرد. از میان اعضای این شورا، دادگاه ۱۰۴ قاضی انتخاب می شد.

دادگاه ۱۰۴ قاضی و مجامع عمومی

دادگاه ۱۰۴ قاضی، که آریستوتل آن را بسیار مهم می دانست، وظیفه کنترل مقامات و حفظ ثبات را بر عهده داشت. این دادگاه حتی می توانست ژنرال های ارتش را پس از اتمام دوره خدمتشان مورد بازخواست قرار دهد. همچنین، مجامع عمومی مردم نیز وجود داشتند که در موارد بسیار حیاتی و برای دستیابی به اجماع سیاسی، حق رأی داشتند، هرچند که قدرت آن ها محدود بود و اغلب در مواجهه با اختلافات سوفیت ها و شورای بزرگان به کار گرفته می شد.

۲.۴. زبان، دین و جنبه های فرهنگی

زبان پونیک

زبان رایج در کارتاژ، گویشی از زبان فنیقی به نام پونیک بود. فنیقی ها و کارتاژی ها از الفبای فنیقی استفاده می کردند که خود از ریشه های سامی و سرچشمه بسیاری از الفباهای جهان از جمله یونانی و لاتین است. متون پونیک که امروزه باقی مانده اند، عمدتاً کتیبه های کوتاه و مذهبی هستند که اطلاعات محدودی درباره زندگی روزمره و ادبیات آن ها به ما می دهند.

خدایان اصلی و بحث قربانی کودکان

دین کارتاژی ها از دین فنیقیان الهام گرفته شده بود که پرستش نیروی فرآیندهای طبیعی را شامل می شد. خدایان اصلی آن ها شامل بعل حمون (Baal Hammon)، خدای اصلی آسمان و باروری، و تانیت (Tanit)، الهه ماه، باروری و جنگ بود که اغلب به عنوان الهه مادر پرستش می شد. معابد و مکان های مذهبی متعددی در شهر وجود داشت.

یکی از بحث برانگیزترین جنبه های دین پونیک، موضوع قربانی کردن کودکان بود. شواهد باستان شناسی در محلی به نام «توفه» (Tophet) در کارتاژ، که یک گورستان باستانی و محل قرارگیری سنگ قبرهای یادبود بود، شامل بقایای اسکلت نوزادان و کودکان است. در حالی که برخی از باستان شناسان و تاریخ دانان این یافته ها را نشانه ای از قربانی کردن کودکان به خدایان (ملک) می دانند، برخی دیگر معتقدند که توفه صرفاً یک گورستان برای کودکان بود و بقایای حیوانی یافت شده در کنار آن ها، مربوط به قربانی هایی برای احترام به درگذشتگان بوده است. با این حال، مطالعات اخیر و شواهد اپیگرافی، احتمال وقوع قربانی کودکان را در کارتاژ تقویت کرده است.

۳. حماسه خون و آهن: جنگ های پونیک و رویارویی با روم

اوج قدرت کارتاژ و همچنین آغاز افول آن، با درگیری های سرنوشت سازش با جمهوری روم گره خورده است. این رویارویی ها که به «جنگ های پونیک» (Punic Wars) معروف شدند، سه دهه به طول انجامیدند و سرنوشت مدیترانه غربی را برای قرن ها تعیین کردند.

۳.۱. طغیان قدرت ها: رقابت بر سر مدیترانه

در سده سوم پیش از میلاد، کارتاژ و جمهوری روم، دو قدرت نوظهور و بی رقیب در مدیترانه غربی بودند. کارتاژ با تسلط بر دریا و شبکه وسیع تجاری خود، ثروت و نفوذ عظیمی داشت، در حالی که روم با قدرت نظامی و سازمان دهی منحصربه فرد خود، در حال گسترش قلمروش در شبه جزیره ایتالیا بود. این دو قدرت بزرگ به تدریج بر سر تسلط بر جزیره سیسیل، که در موقعیتی استراتژیک بین آن ها قرار داشت، به رقابت پرداختند. سیسیل نه تنها از نظر تجاری و کشاورزی اهمیت داشت، بلکه کنترل آن به معنای تسلط بر مسیرهای کلیدی دریایی بود. طغیان قدرت ها و جاه طلبی های متقابل، زمینه را برای یک سری درگیری های خونین و بی سابقه فراهم آورد.

۳.۲. جنگ پونیک اول (۲۶۴-۲۴۱ ق.م.): نبرد برای سیسیل و دریا

اولین جنگ پونیک، عمدتاً یک جنگ دریایی بود. کارتاژ با نیروی دریایی قدرتمند خود، مزیت اولیه را داشت، اما رومیان با نوآوری های مهندسی و تاکتیکی، توانستند این برتری را از بین ببرند. آن ها با ابداع «کوروس» (Corvus)، یک پل متحرک که به کشتی هایشان امکان می داد تا به کشتی های کارتاژی قلاب شوند و سربازانشان به عرشه کشتی دشمن حمله کنند، نبردهای دریایی را به نبردهای زمینی شبیه ساختند. این نوآوری، رومیان را قادر ساخت تا ناوگان کارتاژ را در هم بشکنند و پس از ۲۴ سال نبرد طاقت فرسا، کارتاژ شکست را پذیرفت و مجبور شد سیسیل را به روم واگذار کند و غرامت های سنگینی بپردازد. این شکست، پایان برتری دریایی کارتاژ و آغاز دوران قدرت گیری روم در مدیترانه بود.

۳.۳. جنگ پونیک دوم (۲۱۸-۲۰۱ ق.م.): نابغه کارتاژی، هانیبال

۲۳ سال پس از شکست در جنگ اول، کارتاژ به رهبری یکی از بزرگترین نابغه های نظامی تاریخ، هانیبال، بار دیگر با روم درگیر شد. هانیبال، پسر هامیلكار باركا، با هدف انتقام گیری از روم، یکی از جسورانه ترین لشکرکشی های تاریخ را انجام داد. او با سپاهی عظیم، شامل ۵۰ هزار سرباز پیاده، ۹ هزار سواره و ۳۷ فیل جنگی، از اسپانیا حرکت کرده و با عبور از کوه های آلپ، به قلب ایتالیا رسید. این حرکت غیرمنتظره، رومیان را غافلگیر کرد.

هانیبال در چندین نبرد، از جمله نبرد دریاچه تراسیمن و نبرد کانائه (۲۱۶ ق.م.)، پیروزی های چشمگیری را بر رومیان به دست آورد و هزاران سرباز رومی را کشت. اما رومیان با تاکتیک های فرسایشی فابیوس ماکسیموس و وفاداری متحدانشان، توانستند مقاومت کنند. نبرد سرنوشت ساز «زاما» (Zama) در خاک آفریقا، جایی که رومیان به رهبری شیپیو آفریکانوس، هانیبال را شکست دادند، پایان دوران اوج نظامی کارتاژ بود. کارتاژ پس از این شکست، مجبور به پرداخت غرامت های مالی بسیار سنگین و از دست دادن تمامی سرزمین های خارجی خود شد و هانیبال نیز سرانجام با خوردن زهر خودکشی کرد.

۳.۴. جنگ پونیک سوم (۱۴۹-۱۴۶ ق.م.): کارتاژ باید ویران شود!

با وجود ضعف شدید کارتاژ پس از جنگ دوم، رومیان، به ویژه کاتو بزرگ، همچنان از احتمال احیای قدرت آن هراس داشتند و شعار معروف «کارتاژ باید ویران شود!» (Carthago delenda est) را سر می دادند. در سال ۱۴۹ ق.م. روم به کارتاژ حمله کرد. شهر سه سال در برابر محاصره رومیان مقاومت کرد، اما سرانجام به دلیل کمبود غذا و منابع، تسلیم شد. رومیان، با خشونت بی سابقه ای، شهر را به طور کامل ویران کردند، ساختمان ها را با خاک یکسان کرده و تمامی جمعیت آن را به بردگی کشیدند (حدود ۵۰ هزار نفر). این ویرانی آنقدر کامل بود که حتی افسانه نمک پاشی زمین های شهر نیز برای همیشه با نام کارتاژ گره خورد تا هیچ چیز بر خاک آن رشد نکند؛ نمادی از صلح کارتاژی که به معنای نابودی کامل دشمن است. این رویداد تلخ در سال ۱۴۶ ق.م. به وقوع پیوست و به پایان کار یک تمدن باشکوه در مدیترانه انجامید.

۴. تولدی دوباره و افول نهایی: کارتاژ در دوران پس از پونیک

پس از ویرانی هولناک در جنگ سوم پونیک، کارتاژ برای مدتی به ویرانه ای خاموش تبدیل شد، اما اهمیت استراتژیک و حاصلخیزی زمین هایش باعث شد که این شهر بار دیگر از خاکستر برخیزد و دورانی جدید را تجربه کند. این تولد دوباره، اما تحت سایه حاکمیت روم و سپس امپراتوری های دیگر رقم خورد.

۴.۱. کارتاژ رومی: یک مرکز استان پر رونق

حدود یک قرن پس از ویرانی، ژولیوس سزار در سال های ۴۹ تا ۴۴ پیش از میلاد، تصمیم به بازسازی کارتاژ گرفت. او اهمیت موقعیت جغرافیایی این شهر را به خوبی درک کرده بود. این تصمیم، منجر به احیای سریع شهر شد و کارتاژ رومی به یکی از مهم ترین و پررونق ترین شهرهای غرب امپراتوری روم تبدیل گشت. جمعیت آن به سرعت رشد کرد و در اوایل قرن دوم پس از میلاد، به حدود ۵۰۰,۰۰۰ نفر رسید و جایگاه دومین شهر بزرگ امپراتوری روم در غرب را به دست آورد.

کارتاژ رومی به عنوان مرکز استان آفریقا، نقش حیاتی در تأمین غلات برای امپراتوری روم ایفا می کرد و به «انبار غله» روم شهرت یافت. در این دوران، بناهای باشکوهی از جمله آمفی تئاتر عظیم، معابد، و حمام های آنتونینوس (یکی از بزرگترین مجموعه های حمام رومی) ساخته شدند که نشان دهنده شکوه و عظمت رومی این شهر بودند. تپه بیرسا نیز که در دوران پونیک مرکز فرهنگی و دفاعی بود، در دوران رومی نیز اهمیت خود را حفظ کرد و بناهای جدیدی بر آن ساخته شد.

۴.۲. کانون مسیحیت در شمال آفریقا

در اواخر دوران باستان، کارتاژ به یکی از مهم ترین کانون های اولیه مسیحیت در شمال آفریقا تبدیل شد. این شهر میزبان شوراهای متعدد مسیحی بود که نقش مهمی در شکل گیری کلیسای غرب و تدوین قوانین دینی ایفا کردند. شورای کارتاژ در سال ۳۹۷ میلادی، قانون کتاب مقدس (Biblical Canon) را برای کلیسای غرب تأیید کرد. شخصیت های مهمی مانند ترتولیان و سنت آگوستین نیز در این منطقه فعال بودند و تأثیر عمیقی بر الهیات مسیحی گذاشتند. با این حال، مسیحیان در کارتاژ، آزار و اذیت بت پرستان را نیز در پی داشتند که به تخریب معابد پاگان، از جمله معبد معروف ژونو کائلستیس (Juno Caelestis)، انجامید.

۴.۳. حکومت وندال ها و بیزانس

در سده پنجم میلادی، امپراتوری روم غربی در حال فروپاشی بود. در سال ۴۳۹ میلادی، وندال ها به رهبری گایزریک، شمال آفریقا را مورد تهاجم قرار دادند و کارتاژ را تسخیر کردند. کارتاژ به پایتخت پادشاهی وندال ها تبدیل شد و این امر ضربه بزرگی به اقتصاد و قدرت روم وارد آورد. وندال ها به آزار و اذیت مقامات کلیسایی پرداختند و مالیات های سنگینی بر مردم وضع کردند. از دست دادن کارتاژ نقطه عطفی در تاریخ امپراتوری روم غربی بود.

پس از حدود یک قرن، در سال ۵۳۳-۵۳۴ میلادی، امپراتوری روم شرقی (بیزانس) به رهبری ژنرال بلیزاریوس، وندال ها را شکست داد و کارتاژ را بازپس گرفت. این شهر بار دیگر به پایتخت استان آفریقای بیزانس تبدیل شد و به عنوان یک استانداری مهم، به همراه راونا در ایتالیا، یکی از سنگرهای غربی امپراتوری بیزانس محسوب می شد.

۴.۴. فتح توسط مسلمانان و پایان کارتاژ باستان

در سده هفتم میلادی، با آغاز فتوحات مسلمانان در شمال آفریقا، دوران بیزانس در کارتاژ به پایان رسید. در سال ۶۹۸ میلادی، نیروهای اموی به رهبری حسان بن نعمان، پس از نبرد با بیزانسی ها و بربرها، کارتاژ را فتح کردند. مسلمانان، به منظور جلوگیری از بازپس گیری شهر توسط بیزانسی ها، تصمیم گرفتند کارتاژ را به طور کامل تخریب کنند. دیوارها ویران شدند، سیستم آبرسانی از طریق قنات ها قطع شد، زمین های کشاورزی غارت شدند و بندرها غیرقابل استفاده گشتند. این تخریب نهایی، پایان کارتاژ باستان و انتقال مرکزیت منطقه به قیروان و سپس به شهر تونس بود. اگرچه بقایایی از سکونت در کارتاژ پس از این دوران نیز یافت شده، اما هرگز به شکوه و عظمت پیشین خود بازنگشت.

۵. کارتاژ امروز: میراثی زنده در تونس مدرن

امروزه، کارتاژ نه تنها نام یک شهر باستانی است، بلکه منطقه ای وسیع با ویرانه هایی پراکنده است که داستان تمدن های مختلف را بازگو می کنند. این منطقه به عنوان یک سایت باستان شناسی مهم، نه تنها برای تاریخ دوستان بلکه برای گردشگران نیز جذابیت های فراوانی دارد و نقش مهمی در هویت تونس مدرن ایفا می کند.

۵.۱. سایت باستان شناسی کارتاژ: میراث جهانی یونسکو

سایت باستان شناسی کارتاژ از سال ۱۹۷۹ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است و یکی از مهم ترین مقاصد گردشگری تونس محسوب می شود. این سایت شامل مجموعه ای از ویرانه ها و بناهای باستانی از دوران پونیک، رومی و بیزانسی است که هر یک گوشه ای از تاریخ پربار این منطقه را روایت می کنند.

مکان های اصلی سایت باستان شناسی:

• توفه (Tophet): این محل باستانی، یکی از بحث برانگیزترین نقاط کارتاژ است. توفه، که به عنوان یک گورستان و احتمالاً محل قربانی کردن کودکان مورد استفاده قرار می گرفته، اکنون با سنگ قبرهای یادبود و فضای مرموز خود، بازدیدکنندگان را به تفکر در مورد جنبه های تاریک و پیچیده دین پونیک دعوت می کند.
• ارگ بیرسا (Byrsa Hill): تپه بیرسا که بلندترین نقطه کارتاژ است، بقایای مهمی از دوران پونیک و رومی را در خود جای داده است. از بالای این تپه، چشم اندازهای پانوراما و خیره کننده ای از شهر مدرن تونس، دریای مدیترانه و ویرانه های باستانی به دست می آید. موزه ملی کارتاژ نیز در همین محل قرار دارد و گنجینه های باستان شناسی ارزشمندی را به نمایش می گذارد.
• حمام های آنتونینوس: این مجموعه عظیم از حمام های رومی، یکی از بزرگترین و باشکوه ترین بناهای باقی مانده از دوران رومی کارتاژ است. ابعاد و عظمت این حمام ها، نشان دهنده پیشرفت های مهندسی و اهمیت زندگی اجتماعی در دوره روم است.
• بنادر پونیک کارتاژ: بقایای بنادر نظامی و تجاری کارتاژ، هرچند به طور کامل قابل تشخیص نیستند، اما همچنان نشانه ای از قدرت دریایی و بازرگانی بی نظیر این تمدن را به یاد می آورند. طرح دایره ای بندر نظامی (کوثون) همچنان در نقشه سایت قابل مشاهده است.
• محله مگون (Magon Quarter): این بخش از شهر پونیک، برای کسانی که به دنبال درک روند توسعه شهری کارتاژ در دوران پونیک هستند، بسیار جذاب است. بقایای خانه ها و خیابان های باستانی در این منطقه، تصویر زنده ای از زندگی روزمره کارتاژی ها را ارائه می دهد.
• آمفی تئاتر رومی و ویلاهای رومی: از دیگر جاذبه های این سایت می توان به بقایای آمفی تئاتر رومی که محل برگزاری نبردهای گلادیاتوری بود، و ویلاهای رومی با موزاییک های زیبا اشاره کرد که نشان دهنده سبک زندگی اشراف رومی در کارتاژ است.

۵.۲. موزه ملی کارتاژ

موزه ملی کارتاژ، واقع در تپه بیرسا، گنجینه ای از آثار باستانی کشف شده در این منطقه را در خود جای داده است. این موزه، بازدیدکنندگان را با جنبه های مختلف تاریخ کارتاژ، از دوران فنیقی و پونیک تا دوره های رومی، بیزانسی و اسلامی آشنا می کند. از جمله مهمترین آثار این موزه می توان به مجسمه ها، سفال ها، کتیبه ها، موزاییک ها، و اشیاء زینتی اشاره کرد که همگی از شکوه و پیچیدگی تمدن کارتاژ حکایت دارند.

۵.۳. کارتاژ امروزی: حومه ای با اهمیت سیاسی

امروزه، کارتاژ دیگر یک شهر باستانی ویران شده نیست، بلکه به یکی از حومه های ثروتمندنشین شهر تونس تبدیل شده است. این منطقه، با ویلاهای زیبا، باغ های سرسبز و ساحل دلپذیر، مکانی جذاب برای سکونت طبقات مرفه تونس است. اهمیت سیاسی کارتاژ در تونس مدرن نیز قابل توجه است، زیرا کاخ ریاست جمهوری تونس در این منطقه ساحلی قرار دارد. این ترکیب از تاریخ باستان و زندگی مدرن، به کارتاژ هویتی منحصربه فرد بخشیده است.

۵.۴. چالش های آینده: حفظ میراث در برابر تغییرات اقلیمی

با وجود اهمیت تاریخی و فرهنگی بی بدیل کارتاژ، این سایت باستان شناسی با چالش های جدی نیز مواجه است. به دلیل موقعیت ساحلی آن، تغییرات اقلیمی و بالا آمدن سطح آب دریا، تهدیدی جدی برای حفظ این میراث باستانی محسوب می شود. کارشناسان هشدار داده اند که بخش هایی از سایت ممکن است در آینده در معرض فرسایش و غرقاب قرار گیرند. این چالش، نیازمند تلاش های بین المللی و اقدامات حفاظتی جدی برای نجات این گنجینه بشری است تا نسل های آینده نیز بتوانند از شکوه و عظمت کارتاژ بهره مند شوند.

نتیجه گیری

کارتاژ Carthage کلان شهر فنیقی ها در تونس، بیش از یک مجموعه از ویرانه هاست؛ این شهر نمادی از قدرت تمدن فنیقی، اراده برای شکوفایی، و تراژدی ناشی از درگیری های بی پایان قدرت است. از افسانه بنیان گذاری توسط ملکه دیدو گرفته تا درگیری های حماسی با روم در جنگ های پونیک، داستان کارتاژ بازتابی از عظمت، مقاومت و سرانجام سقوط یک امپراتوری است که نقشی فراموش نشدنی در تاریخ جهان ایفا کرد. معماری پیشرفته، بنادر بی نظیر، سیستم های تجاری گسترده و ساختار سیاسی پیچیده، همگی گواه بر نبوغ و توانمندی فنیقی ها و کارتاژی ها بودند.

امروزه، این میراث ماندگار در قلب تونس مدرن، به عنوان یک سایت میراث جهانی یونسکو، نه تنها فرصتی برای کاوش در اعماق تاریخ را فراهم می آورد، بلکه الهام بخش درک بهتر از چگونگی شکل گیری تمدن های بزرگ و درس هایی از پیروزی و شکست است. بازدید از ویرانه های باشکوه، موزه ها و چشم اندازهای زیبای کارتاژ، درک عمیق تری از پیچیدگی های جهان باستان و تاثیر این شهر بر مسیر تاریخ بشریت به ارمغان می آورد و هر بازدیدکننده ای را به سفری فراموش نشدنی در زمان دعوت می کند.