خلاصه کتاب روش های تحقیق کیفی در پرستاری ( نویسنده ایمی هالوی )

کتاب «روش های تحقیق کیفی در پرستاری» اثر ایمی هالوی، منبعی ارزشمند برای آشنایی با اصول و کاربردهای پژوهش کیفی در حوزه مراقبت های بهداشتی و درمانی است. این اثر راهنمایی جامع برای درک عمیق پدیده های پیچیده در پرستاری از طریق رویکردهای کیفی به شمار می رود.

در دنیای امروز که پیچیدگی های مراقبت های بهداشتی و سلامت انسان ها روزافزون است، نیاز به درک عمیق تر از تجربیات بیماران، پرستاران و سیستم های مراقبتی بیش از پیش احساس می شود. تحقیق کیفی ابزاری قدرتمند برای کشف این لایه های پنهان، معانی ذهنی و تجربیات زیسته است که رویکردهای کمی به تنهایی قادر به پوشش آن ها نیستند. ایمی هالوی، نویسنده برجسته در زمینه متدولوژی تحقیق کیفی، با کتاب خود «روش های تحقیق کیفی در پرستاری» (Qualitative Research in Nursing) گامی اساسی در ارتقاء دانش و مهارت های پژوهشگران و دانشجویان این حوزه برداشته است.

این کتاب نه تنها یک راهنمای نظری است، بلکه با ارائه بینش های عملی، دانشجویان و پژوهشگران را در هر مرحله از فرایند تحقیق کیفی، از طرح سؤال اولیه تا نگارش گزارش نهایی، یاری می رساند. ترجمه این اثر توسط اساتید و پژوهشگران برجسته ای چون حیدرعلی عابدی، مریم روانی پور، معصومه کریم الهی و حجت اله یوسفی، دسترسی جامعه علمی فارسی زبان را به این منبع ارزشمند تسهیل کرده است. مقاله حاضر، با هدف ارائه یک خلاصه جامع، فصل به فصل و کاربردی از کتاب ایمی هالوی، سعی دارد تا خوانندگان را با مهم ترین مفاهیم، رویکردها و چالش های پژوهش کیفی در پرستاری آشنا کند. این خلاصه به شما کمک می کند تا درک سریع و عمیقی از محتوای کتاب به دست آورید و به عنوان یک منبع مرجع سریع برای مرور مفاهیم کلیدی مورد استفاده قرار گیرد.

کتاب «روش های تحقیق کیفی در پرستاری» در چهار بخش اصلی ساختاربندی شده است که هر بخش به جنبه های مختلف فرایند پژوهش کیفی می پردازد:

• بخش اول: مقدمه ای بر تحقیق کیفی و مبانی آن
• بخش دوم: روش های جمع آوری داده ها
• بخش سوم: رویکردهای اصلی تحقیق کیفی
• بخش چهارم: تجزیه و تحلیل و تکمیل تحقیق

در ادامه به بررسی تفصیلی هر یک از این بخش ها می پردازیم.

بخش اول: مقدمه ای بر تحقیق کیفی و مبانی آن

بخش آغازین کتاب به معرفی بنیادین تحقیق کیفی می پردازد و پایه های نظری و فلسفی آن را برای خواننده روشن می کند. این بخش شامل ماهیت تحقیق کیفی، گام های اولیه فرایند تحقیق، ملاحظات اخلاقی و نقش نظارت در پژوهش های کیفی است.

۱.۱. ماهیت و دیدگاه های تحقیق کیفی (بر اساس فصل ۱)

در این فصل، ایمی هالوی به تعریف و تبیین تحقیق کیفی می پردازد و تفاوت های بنیادین آن را با تحقیق کمی آشکار می سازد. تحقیق کیفی بر خلاف تحقیق کمی که به دنبال اندازه گیری و تعمیم پدیده ها است، به فهم عمیق تجربیات، معانی، ادراکات و واقعیت های اجتماعی از دیدگاه مشارکت کنندگان می پردازد. این رویکرد به ویژه در پرستاری اهمیت می یابد، زیرا بسیاری از پدیده های مرتبط با سلامت، بیماری و مراقبت دارای ابعاد انسانی، فرهنگی و اجتماعی پیچیده ای هستند که با اعداد و ارقام قابل اندازه گیری نیستند.

فلسفه ها و پارادایم های زیربنایی تحقیق کیفی، مانند تفسیرگرایی (interpretivism) و ساخت گرایی (constructivism)، نقش مهمی در شکل گیری رویکرد محقق و نحوه درک و تحلیل داده ها دارند. اهداف تحقیق کیفی شامل کشف، توضیح و درک پدیده های ناشناخته یا پیچیده، توسعه نظریه ها از داده ها و ارائه تصویری غنی و جزئی از واقعیت است. هالوی بر این نکته تأکید می کند که تحقیق کیفی در پرستاری و مامایی به محققان اجازه می دهد تا پدیده های مراقبتی، تجربیات بیماران، روابط بین پرستار و بیمار و تأثیر عوامل اجتماعی و فرهنگی بر سلامت را به شیوه ای جامع تر و انسانی تر بررسی کنند.

هدف اصلی تحقیق کیفی، نه اندازه گیری، بلکه درک عمیق و پرده برداری از لایه های پنهان تجربیات انسانی و پدیده های اجتماعی است، که این امر در حوزه پرستاری از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

۱.۲. گام های اولیه فرایند تحقیق (بر اساس فصل ۲)

فصل دوم به مراحل آغازین و حیاتی در مسیر پژوهش کیفی اختصاص دارد. انتخاب و تنظیم سؤال تحقیق در پژوهش کیفی، رویکردی متفاوت از پژوهش کمی دارد. سؤالات کیفی معمولاً باز و اکتشافی هستند و با کلماتی مانند چگونه، چه یا تجربه آغاز می شوند، مثلاً تجربه بیماران مبتلا به سرطان از مراقبت های پرستاری چگونه است؟.

در ادامه، مرور ادبیات در تحقیق کیفی مورد بررسی قرار می گیرد. در حالی که در پژوهش کمی، مرور ادبیات معمولاً پیش از جمع آوری داده ها انجام می شود تا فرضیه ها شکل گیرد، در تحقیق کیفی ممکن است این فرایند به صورت چرخه ای و در طول مطالعه انجام شود تا ذهن محقق را از پیش داوری ها آزاد نگه دارد و اجازه دهد نظریه ها از خود داده ها برخیزند (به ویژه در تئوری زمینه ای).

نوشتن طرح تحقیقاتی (پروپوزال) کیفی نیز از نکات مهم این فصل است. پروپوزال کیفی باید شامل توجیه منطقی برای انتخاب رویکرد کیفی، سؤالات پژوهش، ملاحظات اخلاقی، روش های جمع آوری داده، رویکرد تحلیل داده و شیوه نمونه گیری باشد. انتخاب نمونه و رویه ها نیز به صورت مقدماتی معرفی می شود، که در فصول بعدی به تفصیل به آن پرداخته خواهد شد. در تحقیق کیفی، نمونه گیری معمولاً هدفمند است، نه تصادفی، و هدف آن انتخاب مشارکت کنندگانی است که غنی ترین اطلاعات را در مورد پدیده مورد مطالعه ارائه می دهند.

۱.۳. ملاحظات اخلاقی در تحقیق کیفی (بر اساس فصل ۳)

اخلاق در پژوهش کیفی از اهمیت حیاتی برخوردار است، زیرا محقق به طور مستقیم با تجربیات و احساسات افراد سروکار دارد. این فصل به تفصیل به مباحثی نظیر رضایت آگاهانه می پردازد. کسب رضایت آگاهانه از مشارکت کنندگان به ویژه در مورد گروه های آسیب پذیر مانند کودکان، سالمندان، یا افراد دارای ناتوانی ذهنی، چالش های خاص خود را دارد و نیازمند رویکردهای حساس و متناسب با شرایط آن ها است.

حفظ محرمانه بودن اطلاعات و رازداری مشارکت کنندگان، یک اصل اساسی دیگر است. محقق باید تضمین کند که هویت و اطلاعات شخصی مشارکت کنندگان فاش نخواهد شد و داده ها به گونه ای مدیریت شوند که حریم خصوصی آن ها حفظ شود. نقش و مسئولیت محقق نیز در این بخش مورد تأکید قرار می گیرد. محقق کیفی معمولاً تعامل نزدیکی با مشارکت کنندگان دارد و باید مراقب سوگیری های احتمالی خود باشد و تأثیر حضورش بر محیط تحقیق را مدنظر قرار دهد. این فصل به پژوهشگران یادآوری می کند که حساسیت های اخلاقی باید در تمام مراحل تحقیق، از طراحی تا انتشار، مورد توجه قرار گیرد.

۱.۴. نقش نظارت در تحقیقات کیفی (بر اساس فصل ۴)

فصل چهارم به اهمیت نقش استاد راهنما یا ناظر در پژوهش های کیفی می پردازد. استاد راهنما در تحقیق کیفی تنها یک راهنمای علمی نیست، بلکه به عنوان یک پشتیبان، منتقد و مربی عمل می کند. اهمیت استاد راهنما در فرایند تحقیق کیفی به دلیل ماهیت انعطاف پذیر و پیچیده آن دوچندان است.

مسئولیت های متقابل استاد راهنما و دانشجو شامل برنامه ریزی منظم جلسات، ارائه بازخورد سازنده، حل چالش های پیش بینی نشده، و اطمینان از رعایت اصول اخلاقی و کیفی پژوهش است. این فصل به دانشجویان و اساتید توصیه می کند که یک رابطه شفاف و حمایتی برای همکاری موثر برقرار کنند. چالش ها و راهکارهای رایج در رابطه با نظارت نیز مورد بحث قرار می گیرد، از جمله نحوه مدیریت انتظارات، مواجهه با اختلافات نظری و تضمین کیفیت پژوهش با وجود آزادی عملی که در تحقیق کیفی وجود دارد. یک استاد راهنمای مجرب می تواند به دانشجو کمک کند تا از دام های رایج اجتناب کرده و پژوهشی معتبر و ارزشمند ارائه دهد.

بخش دوم: روش های جمع آوری داده ها

این بخش از کتاب به ابزارها و تکنیک های مختلفی می پردازد که پژوهشگران کیفی برای جمع آوری داده های غنی و عمیق از دنیای واقعی و تجربیات انسانی استفاده می کنند. این ابزارها شامل مصاحبه، مشاهده، تحلیل اسناد و گروه های متمرکز هستند که هر یک ویژگی ها و کاربردهای خاص خود را دارند.

۲.۱. مصاحبه: قلب جمع آوری داده های کیفی (بر اساس فصل ۵)

مصاحبه، بدون شک، یکی از اصلی ترین و رایج ترین روش های جمع آوری داده در تحقیقات کیفی است. این فصل به جزئیات فرآیند مصاحبه، از برنامه ریزی و طراحی سؤالات تا اجرا و ضبط می پردازد. هدف مصاحبه کیفی، نه صرفاً جمع آوری اطلاعات، بلکه کشف احساسات، ادراکات، تجربیات و تفکرات عمیق شرکت کنندگان است.

انواع مصاحبه شامل مصاحبه ساختاریافته (با سؤالات ثابت)، نیمه ساختاریافته (با چارچوب کلی و امکان کاوش بیشتر) و بدون ساختار (گفتگوی آزاد) می شوند. هالوی بر تکنیک های طراحی سؤالات مصاحبه تأکید می کند که باید باز، غیر جهت دار و تشویق کننده برای روایت داستان های شخصی باشند. نکات عملی مانند انتخاب مکان مناسب، ایجاد rapport (رابطه صمیمی)، گوش دادن فعال و ضبط مصاحبه ها به دقت توضیح داده می شوند. نقاط قوت مصاحبه در قابلیت آن برای کسب اطلاعات عمیق و جزئی از دیدگاه فردی نهفته است، در حالی که ضعف هایی مانند زمان بر بودن، احتمال سوگیری محقق و وابسته بودن کیفیت داده ها به مهارت مصاحبه گر نیز مورد بررسی قرار می گیرد.

۲.۲. مشاهده مشارکتی و اسناد (بر اساس فصل ۶)

مشاهده، به ویژه مشاهده مشارکتی، ابزار دیگری برای جمع آوری داده در محیط های طبیعی است. در مشاهده مشارکتی، محقق برای درک عمیق تر پدیده، خود را در محیط مورد مطالعه غرق می کند و بخشی از گروه یا جامعه مورد پژوهش می شود. این روش امکان درک جنبه های غیرکلامی، رفتاری و محیطی پدیده را فراهم می آورد. انواع مشاهده شامل مشاهده کامل مشارکتی (محقق کاملاً عضوی از گروه است)، مشاهده جزئی مشارکتی، و مشاهده غیرمشارکتی (محقق از دور به مشاهده می پردازد) مورد بحث قرار می گیرد. نحوه انجام مشاهده در محیط های بالینی، از جمله چالش های ورود به میدان و ثبت دقیق مشاهدات، نکات کلیدی این فصل هستند.

علاوه بر مشاهده، استفاده از اسناد و مدارک موجود نیز منبع غنی از داده های کیفی است. تحلیل محتوای اسناد موجود مانند پرونده های پزشکی، گزارش های پرستاری، نامه های شخصی، یادداشت ها، و حتی رسانه های اجتماعی می تواند بینش های ارزشمندی را در مورد پدیده مورد مطالعه ارائه دهد. این روش به ویژه زمانی که دسترسی به مشارکت کنندگان دشوار است یا برای تکمیل داده های به دست آمده از روش های دیگر، مفید واقع می شود.

۲.۳. گروه های متمرکز (Focus Groups) (بر اساس فصل ۷)

گروه های متمرکز، روشی برای جمع آوری داده از طریق بحث و تعامل گروهی است. این فصل به مفهوم و کاربرد گروه های متمرکز می پردازد و توضیح می دهد که چه زمانی این روش می تواند مناسب ترین گزینه باشد. گروه های متمرکز زمانی مفید هستند که پژوهشگر به دنبال درک دیدگاه ها، نظرات و تجربیات مشترک گروهی از افراد در مورد یک موضوع خاص است. پویایی گروهی در گروه های متمرکز می تواند منجر به تولید ایده های جدید و کشف ابعاد پدیده شود که ممکن است در مصاحبه های فردی به دست نیاید.

نحوه اجرای گروه متمرکز شامل مراحل برنامه ریزی (تعیین تعداد شرکت کنندگان، مدت زمان، مکان)، مدیریت بحث (نقش تسهیل گر در هدایت بحث بدون جهت دهی) و ضبط جلسات است. تجزیه و تحلیل داده های گروه متمرکز نیز چالش های خاص خود را دارد، زیرا علاوه بر محتوای کلامی، باید به تعاملات، موافقت ها، مخالفت ها و پویایی کلی گروه نیز توجه شود.

۲.۴. نمونه گیری مبتنی بر هدف (Purposeful Sampling) (بر اساس فصل ۸)

در تحقیق کیفی، نمونه گیری مبتنی بر هدف (Purposeful Sampling) برخلاف نمونه گیری تصادفی در تحقیقات کمی، روش غالب است. هدف در اینجا انتخاب مشارکت کنندگانی است که به دلیل ویژگی ها، تجربیات یا دانش خاص خود، می توانند غنی ترین و مرتبط ترین اطلاعات را در مورد پدیده مورد مطالعه ارائه دهند. این فصل به معرفی انواع مختلف نمونه گیری هدفمند می پردازد، از جمله:

• نمونه گیری از موارد شدید/خاص: انتخاب مواردی که دارای ویژگی های بسیار بارز یا غیرمعمول هستند.
• نمونه گیری حداکثر تنوع: انتخاب مواردی که بیشترین تفاوت را در ویژگی های کلیدی دارند.
• نمونه گیری مورد معمولی: انتخاب مواردی که نماینده وضعیت معمولی هستند.
• نمونه گیری گلوله برفی (snowball): از مشارکت کنندگان فعلی خواسته می شود تا افراد دیگری با ویژگی های مشابه را معرفی کنند.
• نمونه گیری نظری (theoretical sampling): در تئوری زمینه ای، نمونه گیری بر اساس مفاهیم در حال ظهور از داده ها انجام می شود.

تصمیم گیری در مورد اندازه نمونه در تحقیق کیفی نیز یک بحث مهم است. اندازه نمونه معمولاً از پیش تعیین نمی شود، بلکه بر اساس مفهوم اشباع داده ها (data saturation) مشخص می شود. اشباع زمانی رخ می دهد که جمع آوری داده های بیشتر، اطلاعات جدیدی را به دست نمی دهد و الگوها و تم ها تکراری می شوند. این رویکرد تضمین می کند که داده های کافی برای درک عمیق پدیده جمع آوری شده است.

بخش سوم: رویکردهای اصلی تحقیق کیفی

این بخش به معرفی و توضیح عمیق تر رویکردهای اصلی و شناخته شده در تحقیق کیفی می پردازد. هر یک از این رویکردها دارای فلسفه، هدف و مراحل خاص خود هستند و برای پاسخگویی به انواع مختلف سؤالات پژوهشی مناسب اند.

۳.۱. بوم شناسی (Ethnography) (بر اساس فصل ۹)

بوم شناسی به مطالعه فرهنگ ها، خرده فرهنگ ها و گروه های اجتماعی در محیط طبیعی شان می پردازد. هدف آن درک عمیق از دیدگاه، باورها، رفتارها و ساختارهای اجتماعی یک گروه خاص است. در پرستاری، بوم شناسی می تواند برای مطالعه فرهنگ یک بخش بیمارستان، تجربیات بیماران در یک جامعه خاص، یا نحوه تعامل گروه های خاص (مثلاً سالمندان در آسایشگاه) مورد استفاده قرار گیرد.

مراحل اصلی بوم شناسی شامل ورود به میدان (fieldwork)، مشاهده مشارکتی طولانی مدت، مصاحبه های عمیق، جمع آوری اسناد و تحلیل داده ها به صورت همزمان است. کار میدانی، که ممکن است ماه ها یا حتی سال ها به طول انجامد، هسته اصلی بوم شناسی را تشکیل می دهد و به محقق امکان می دهد تا خود را در زندگی روزمره گروه غرق کند و از دیدگاه آن ها به جهان بنگرد.

۳.۲. تئوری زمینه ای (Grounded Theory) (بر اساس فصل ۱۰)

تئوری زمینه ای رویکردی است که هدف آن توسعه نظریه از داده ها است، نه آزمون نظریه های از پیش موجود. این نظریه به معنای واقعی کلمه برخاسته از زمین یا ریشه در داده ها دارد. ایمی هالوی به تفصیل به انواع تئوری زمینه ای (مانند گلیزر و استراوس) و فرآیند کدگذاری می پردازد.

فرآیند کدگذاری در تئوری زمینه ای شامل سه مرحله اصلی است:

1. کدگذاری باز (Open Coding): داده ها به صورت خط به خط خوانده می شوند و به مفاهیم اولیه یا کد تبدیل می شوند.
2. کدگذاری محوری (Axial Coding): کدها با یکدیگر مرتبط شده و دسته ها و زیردسته ها تشکیل می شوند، و ارتباط آن ها با پدیده های محوری شناسایی می شود.
3. کدگذاری انتخابی (Selective Coding): یک مفهوم اصلی یا داستان اصلی از داده ها شناسایی و نظریه حول آن توسعه می یابد.

در این رویکرد، جمع آوری و تحلیل داده ها به صورت چرخه ای و همزمان انجام می شود (Constant Comparative Method)، به این معنی که تحلیل یک مجموعه از داده ها، جمع آوری داده های بعدی را راهنمایی می کند تا به اشباع نظری برسد.

۳.۳. پدیدارشناسی (Phenomenology) (بر اساس فصل ۱۱)

پدیدارشناسی بر درک تجربه زیسته پدیده ها تمرکز دارد. هدف این رویکرد، کشف ماهیت یک پدیده خاص از طریق توصیف عمیق و دقیق تجربیات افراد است، بدون اینکه محقق پیش داوری های خود را وارد کند. در پرستاری، پدیدارشناسی می تواند برای بررسی تجربه زندگی با بیماری مزمن، تجربه از دست دادن عزیزان، یا تجربه مراقبت در منزل استفاده شود.

مراحل اصلی پدیدارشناسی شامل کاهش پدیدارشناختی (epoché) است که در آن محقق سعی می کند پیش فرض ها و باورهای خود را به تعلیق درآورد. تحلیل موضوعی نیز برای شناسایی تم ها و الگوهای مشترک در تجربیات مشارکت کنندگان به کار می رود. مکاتب مختلف پدیدارشناسی، مانند پدیدارشناسی توصیفی و تفسیری، و تفاوت های آن ها در این فصل توضیح داده می شوند.

۳.۴. اقدام پژوهی (Action Research) (بر اساس فصل ۱۲)

اقدام پژوهی یک رویکرد مشارکتی است که هدف آن حل یک مشکل عملی و بهبود وضعیت از طریق چرخه تحقیق، اقدام و بازاندیشی است. این رویکرد به ویژه در محیط های بالینی و سازمان های بهداشتی کاربرد دارد، جایی که پرستاران و سایر کارکنان سلامت می توانند به طور فعال در فرایند پژوهش برای بهبود کیفیت مراقبت ها و خدمات مشارکت کنند.

چرخه اقدام پژوهی شامل مراحل: برنامه ریزی، اقدام، مشاهده و بازاندیشی است که به صورت متناوب تکرار می شود تا به بهبود مداوم منجر شود. هالوی به کاربرد اقدام پژوهی در پرستاری، نکات عملی برای اجرای آن و چالش ها و نقدهایی که به این رویکرد وارد است، می پردازد. این رویکرد مشارکت محور، قدرت تغییر را به خود ذی نفعان می دهد.

۳.۵. تحقیق روایتی (Narrative Inquiry) (بر اساس فصل ۱۳)

تحقیق روایتی بر بررسی داستان ها و روایت های فردی تمرکز دارد تا چگونگی معناسازی افراد از تجربیات خود را درک کند. این رویکرد به زندگی انسان از طریق داستان هایی که افراد از خود و تجربیاتشان می گویند، می نگرد. در علوم پزشکی و پرستاری، تحقیق روایتی می تواند برای بررسی تجربیات بیماران از بیماری، روایت های پرستاران از شیفت های کاری، یا داستان های خانواده ها از مراقبت در منزل استفاده شود.

آنالیز روایت به روش های مختلفی انجام می شود که هر یک بر جنبه های خاصی از داستان (مانند ساختار، محتوا، یا زمینه) تمرکز دارند. این فصل به چگونگی جمع آوری روایت ها (معمولاً از طریق مصاحبه های عمیق) و تحلیل آن ها برای کشف مضامین و الگوهای داستانی می پردازد.

۳.۶. مروری بر رویکردهای دیگر (بر اساس فصل ۱۴)

فصل چهاردهم به معرفی مختصر اما مفید چندین رویکرد دیگر در تحقیق کیفی می پردازد که هر یک کاربردها و ویژگی های خاص خود را دارند. این رویکردها شامل موارد زیر هستند:

• تحقیق فمینیستی: بر درک تجربیات زنان و ساختارهای قدرت جنسیتی تمرکز دارد.
• مطالعات موردی (Case Studies): مطالعه عمیق و جامع یک یا چند مورد خاص (فرد، گروه، سازمان، پدیده).
• روش واقعه بحرانی (Critical Incident Technique): شناسایی و تحلیل حوادث مهم و تأثیرگذار در یک موقعیت.
• تحلیل مکالمه (Conversation Analysis): بررسی دقیق ساختار و سازماندهی تعاملات کلامی.
• تحلیل گفتمان (Discourse Analysis): بررسی نحوه استفاده از زبان برای ساخت واقعیت و قدرت.

این مرور اجمالی به پژوهشگران کمک می کند تا با طیف وسیعی از رویکردهای کیفی آشنا شوند و رویکردی را انتخاب کنند که بهترین تناسب را با سؤال پژوهش و اهداف آن ها دارد.

بخش چهارم: تجزیه و تحلیل و تکمیل تحقیق

بخش پایانی کتاب به مراحل حیاتی پس از جمع آوری داده ها، یعنی تجزیه و تحلیل، تضمین کیفیت و نگارش نهایی گزارش تحقیق می پردازد. این مراحل نیازمند مهارت، دقت و درک عمیق از ماهیت داده های کیفی هستند.

۴.۱. تجزیه و تحلیل داده های کیفی (بر اساس فصل ۱۵)

تجزیه و تحلیل داده های کیفی فرآیندی پیچیده، تکراری و اغلب استقرایی است که شامل چندین مرحله می شود. ایمی هالوی به تفصیل این فرآیند را توضیح می دهد:

1. رونویسی (Transcription): تبدیل داده های صوتی (مصاحبه ها، گروه های متمرکز) به متن نوشتاری. این مرحله بسیار زمان بر و دقیق است.
2. ساماندهی داده ها: سازماندهی و مدیریت حجم زیادی از داده ها (یادداشت های میدانی، رونویسی ها، اسناد) به شیوه ای که قابل دسترسی و تحلیل باشند.
3. کدگذاری (Coding): شناسایی الگوها، مفاهیم و تم ها در داده ها و اختصاص کدها به آن ها. این مرحله قلب تحلیل کیفی است.
4. دسته بندی (Categorization): گروه بندی کدهای مشابه در دسته های بزرگ تر و انتزاعی تر.
5. استخراج تم ها (Themes): شناسایی الگوهای معنایی گسترده تر یا تم ها که در سراسر داده ها ظاهر می شوند و به سؤال پژوهش پاسخ می دهند.

سبک های تحلیل، مانند تحلیل استقرایی (برخاسته از داده ها) و قیاسی (تحلیل بر اساس چارچوب های نظری از پیش موجود)، نیز مورد بحث قرار می گیرند. علاوه بر این، استفاده از نرم افزارهای تحلیل کیفی مانند NVivo یا ATLAS.ti معرفی می شود. این نرم افزارها می توانند در ساماندهی، کدگذاری و استخراج تم ها به محقق کمک کنند و کارایی فرآیند تحلیل را افزایش دهند، اما تأکید می شود که نرم افزارها تنها ابزار هستند و تحلیل واقعی نیازمند تفکر انتقادی و قضاوت انسانی محقق است.

تحلیل داده های کیفی، هنری است که نیاز به غرق شدن در جزئیات، دیدن الگوها و برقراری ارتباط بین مفاهیم دارد تا بتوان از آشفتگی داده ها، معنایی عمیق استخراج کرد.

۴.۲. اطمینان از صحت و کیفیت تحقیق (Rigor and Trustworthiness) (بر اساس فصل ۱۶)

تضمین کیفیت و اعتبار در تحقیق کیفی رویکردی متفاوت از تحقیق کمی دارد. به جای مفاهیم پایایی (reliability) و روایی (validity)، در تحقیق کیفی از معیارهایی مانند قابلیت اعتبار (Credibility)، قابلیت انتقال (Transferability)، قابلیت اطمینان (Dependability) و قابلیت تایید (Confirmability) استفاده می شود.

• قابلیت اعتبار (Credibility): به این معنی است که یافته ها تا چه حد واقعیت را از دیدگاه مشارکت کنندگان منعکس می کنند. استراتژی هایی مانند بررسی مشارکت کننده (Member Checking) و مثلث سازی (Triangulation) برای افزایش اعتبار به کار می روند.
• قابلیت انتقال (Transferability): میزان قابل تعمیم بودن یافته ها به سایر زمینه ها یا جمعیت ها. توصیف غنی و جزئی (Thick Description) راهکاری برای افزایش قابلیت انتقال است.
• قابلیت اطمینان (Dependability): ثبات و پایداری داده ها در طول زمان و شرایط. حسابرسی (Audit Trail) و رویکرد گام به گام در پژوهش به افزایش قابلیت اطمینان کمک می کند.
• قابلیت تایید (Confirmability): میزان بی طرفی و عدم سوگیری محقق در یافته ها. مستندسازی دقیق فرآیند و تصمیم گیری ها (Reflexivity) و بررسی توسط همکاران (Peer Debriefing) از جمله راهکارهاست.

هالوی بر این نکته تأکید می کند که پژوهشگر کیفی باید از ابتدا تا انتها به این معیارها توجه داشته باشد تا بتواند یک پژوهش کیفی قابل اعتماد و معتبر ارائه دهد.

۴.۳. نوشتن گزارش نهایی تحقیق (بر اساس فصل ۱۷)

آخرین مرحله در فرایند پژوهش کیفی، نگارش گزارش نهایی است. این فصل به ساختار گزارش تحقیق کیفی، نحوه ارائه یافته ها، بخش بحث و نتیجه گیری می پردازد. گزارش کیفی باید یافته ها را به شیوه ای جذاب و متقاعدکننده ارائه دهد، که اغلب شامل نقل قول های مستقیم از مشارکت کنندگان برای نشان دادن صدای آن ها است.

نکات نگارشی، از جمله استفاده از لحن مناسب (معمولاً رسمی و علمی اما با حفظ صداقت و عمق انسانی)، و نحوه یکپارچه سازی یافته ها با ادبیات موجود، مورد بحث قرار می گیرد. همچنین، راهنمایی هایی در مورد انتشار یافته ها، از جمله انتخاب مجله مناسب و فرآیند چاپ مقاله، ارائه می شود. پژوهشگران تشویق می شوند که یافته های خود را منتشر کنند تا دانش در حوزه پرستاری ارتقاء یابد و مراقبت های بهداشتی بهبود یابد.

نکات کلیدی و درس های آموخته از کتاب

کتاب «روش های تحقیق کیفی در پرستاری» اثر ایمی هالوی، مجموعه ارزشمندی از مفاهیم و بینش های عملی را در اختیار دانشجویان و پژوهشگران قرار می دهد. از مهم ترین درس های آموخته از این کتاب می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. اهمیت صدای مشارکت کنندگان: محور اصلی تحقیق کیفی، درک تجربیات و دیدگاه های افراد است. کتاب بر ضرورت گوش دادن فعال و احترام به روایت های شخصی تأکید دارد.
2. ماهیت تعاملی و انعطاف پذیر تحقیق کیفی: برخلاف رویکردهای کمی، پژوهش کیفی فرآیندی پویا و چرخه ای است که در آن جمع آوری و تحلیل داده ها به صورت همزمان پیش می رود و محقق باید آمادگی انعطاف پذیری در طرح و روش خود را داشته باشد.
3. ضرورت ملاحظات اخلاقی در هر مرحله: به دلیل ماهیت عمیق و شخصی داده های کیفی، رعایت دقیق اصول اخلاقی، از جمله رضایت آگاهانه و حفظ رازداری، از اهمیت بالایی برخوردار است.
4. نیاز به توصیف غنی: برای انتقال دقیق و کامل یافته ها، توصیف غنی (Thick Description) از زمینه، مشارکت کنندگان و تجربیات آن ها ضروری است تا خواننده بتواند یافته ها را به خوبی درک کند و به آن ها اعتماد کند.
5. مهارت های کلیدی محقق کیفی: کتاب بر اهمیت مهارت هایی چون گوش دادن فعال، مشاهده دقیق، توانایی تحلیل استقرایی، و بازاندیشی (reflexivity) در محقق کیفی تأکید دارد.

در قلب هر تحقیق کیفی موفق، توانایی محقق برای گوش دادن فراتر از کلمات، درک فراتر از سطوح، و انعکاس تجربیات انسانی با صداقت و عمق نهفته است.

جمع بندی و نتیجه گیری

کتاب «روش های تحقیق کیفی در پرستاری» نوشته ایمی هالوی، نه تنها یک راهنمای جامع برای دانشجویان و پژوهشگران حوزه پرستاری و علوم سلامت است، بلکه به عنوان یک منبع مرجع حیاتی برای هر کسی که به دنبال درک و به کارگیری روش های تحقیق کیفی است، عمل می کند. این اثر با پوشش مبانی نظری، روش های جمع آوری داده، رویکردهای اصلی و اصول تجزیه و تحلیل و تضمین کیفیت، یک نقشه راه کامل برای انجام پژوهش های کیفی معتبر و تأثیرگذار ارائه می دهد.

این مقاله تلاش کرد تا با ارائه یک خلاصه جامع و فصل به فصل، مهم ترین جنبه ها و بینش های این کتاب ارزشمند را به تصویر بکشد. هرچند این خلاصه می تواند نقطه شروع خوبی برای آشنایی با مفاهیم کلیدی باشد و به عنوان یک راهنمای سریع مورد استفاده قرار گیرد، اما مطالعه کامل و دقیق کتاب اصلی برای پژوهشگران جدی و دانشجویانی که قصد انجام یک تحقیق کیفی عمیق را دارند، قویاً توصیه می شود. کتاب هالوی ابزاری قدرتمند برای ارتقاء پژوهش کیفی در پرستاری است و به کشف و درک بهتر پیچیدگی های مراقبت های انسانی کمک می کند.